Կոմիտաս

Կոմիտասը (Սողոմոն Սողոմոնյան) ծնվել է 1869 թ. սեպտեմբերի 26-ին (հոկտեմբերի 8-ին) Քյոթահիա կամ Կուտինա (Օսմանյան կայսրություն)  քաղաքում։ Նրա նախնիները պատմական Հայաստանի Գողթն գավառից Քյոթահիա էին գաղթել 17-րդ դարի վերջին։ Հայրը՝ Գևորգ Սողոմոնյանը, և մայրը՝ Թագուհի Հովհաննիսյանը, բնատուր գեղեցիկ ձայն են ունեցել և երգեր են հորինել, որոնք սիրվել և արմատավորվել են Քյոթահիայի երաժշտական կենցաղում։ 1870 թ. վախճանվում է Կոմիտասի մայրը, 1880 թ.՝ հայրը։ Որբացած երեխայի խնամքն իր վրա է վերցնում հայրական տատը, իսկ նրա մահից հետո՝ հորաքույրը։ 1876-1880 թթ. Կոմիտասը սովորում է Քյոթահիայի քառամյա դպրոցում, այնուհետև՝ Բրուսայի վարժարանում։

1881 թ. Քյոթահիայի առաջնորդական փոխանորդ Գևորգ վրդ. Դերձակյանն ուղևորվում է Էջմիածին՝ եպիսկոպոս ձեռնադրվելու։ Գևորգ Դ Ամենայն հայոց կաթողիկոսի կոնդակի համաձայն` նա պետք է իր հետ մի ձայնեղ որբ պատանի տաներ Ս. Էջմիածին՝ Գևորգյան ճեմարանում սովորելու համար։ Շուրջ քսան որբերից ընտրվում է Սողոմոնը։

Էջմիածին, 1890, մարտի 17

Գևորգյան ճեմարանում ուսանելու տարիներին (1881-1893) բացահայտվում են Սողոմոնի՝ դեռևս մանկուց դրսևորված երաժշտական բացառիկ ունակությունները։ Սահակ վրդ. Ամատունու ղեկավարությամբ նա սովորում է հայ հոգևոր երաժշտության տեսական ու գործնական հիմունքներ։ Այս շրջանում նա սկսում է հավաքել և ուսումնասիրել հայ ժողովրդական երգեր, ինչպես նաև կատարել ստեղծագործական փորձեր։

1890 թ. Սողոմոնը ձեռնադրվում է սարկավագ։ Հոգևոր ուսումն ավարտելուց հետո պաշտոնավարում է ճեմարանում որպես երաժշտության ուսուցիչ։ 1894 թ. ձեռնադրվում է աբեղա և ստանում Կոմիտաս անունն` ի պատիվ 7-րդ դարի հայ շարականագիր, հայոց կաթողիկոս Կոմիտաս Ա Աղցեցու։ 1895 թ. Կոմիտասին շնորհվում է վարդապետի հոգևոր աստիճան։

Կոմիտասը 1895-96 թթ. Թիֆլիսում կոմպոզիտոր Մակար Եկմալյանի ղեկավարությամբ ուսումնասիրում է երաժշտական տեսական առարկաներ: 1896 թ. խոշոր նավթարդյունաբերող և բարեգործ Ալեքսանդր Մանթաշյանցի շնորհած թոշակով մեկնում է Բեռլին կրթությունը շարունակելու: 1899 թ.-ին ավարտում է Ֆրիդրիխ Վիլհելմ համալսարանի (ներկայում` Հումբոլդտ համալսարան) փիլիսոփայության բաժինը և Ռիխարդ Շմիդտի մասնավոր կոնսերվատորիան:  Կոմիտասը ուսանել է ակնառու երաժշտագետներ Օսկար Ֆլայշերի, Հայնրիխ Բելլերմանի և Մաքս Ֆրիդլենդերի ղեկավարությամբ։ 1899 թ.-ին դառնում է նորաբաց Միջազգային երաժշտական ընկերության հիմնադիր անդամներից մեկը, ընկերության ժողովներում հանդես գալիս հայ երաժշտության մասին զեկուցումներով, դասախոսություններով:

Էջմիածին վերադառնալով՝ Կոմիտասը երաժշտա-հասարակական բազմակողմանի գործունեություն է ծավալում։ Զբաղվում է հայ գեղջկական և հոգևոր երգերի գրառմամբ և գիտական ուսումնասիրությամբ։ Ճեմարանի քառաձայն երգչախմբով համերգներ է տալիս Էջմիածնում, Երևանում, Թիֆլիսում և Բաքվում։ Հետևողականորեն աշխատում է հայկական միջնադարյան երաժշտության գրառման համակարգի՝ խազերի վերծանման ուղղությամբ:

Կոմիտասը հայ երաժշտությանը վերաբերող ելույթ-դասախասություններով հանդես է գալիս Եվրոպայի և Արևելքի մի շարք քաղաքներում (Փարիզ, Բեռլին, Ցյուրիխ, Ժնև, Լոզան, Վենետիկ, Ալեքսանդրիա, Կահիրե)։ Նրա ելույթներն ամենուր խանդավառ ընդունելություն են գտնում և արժանանում ժամանակի առաջադեմ երաժիշտների (Լուի Լալուա, Ռոմեն Ռոլան, Կլոդ Դեբյուսի, Պետեր Վագներ և այլք) բարձր գնահատականին ու հիացական կարծիքին:

Սանահին, 1902, հուլիսի 18

1907 թ. Փարիզում հրատարակվում է կոմպոզիտորի առաջին՝ «Հայ քնար» ժողովածուն, որտեղ ընդգրկված էին հայ գեղջուկ երգերի մեներգային և խմբերգային մշակումներ։

1910 թ. աշնանը Կոմիտասը տեղափոխվում է Կոստանդնուպոլիս, որի միջավայրն առավել նպաստավոր էր համարում իր գործունեության համար: Այստեղ հիմնում է 300 հոգուց բաղկացած «Գուսան» երկսեռ երգչախումբը՝ համերգներ տալով տարբեր քաղաքներում։ Շարունակում է գիտական և մանկավարժական գործունեությունը, հանդես գալիս հոդվածներով և զեկուցումներով։

1912 թ. Լայպցիգում հրատարակվում է Կոմիտասի «Հայ գեղջուկ երգեր» ժողովածուն, որը ներառում էր հայ ժողովրդական երգերի մեներգային և խմբերգային մշակումներ: 1914 թ. Փարիզում մասնակցում է Միջազգային երաժշտական ընկերության հինգերորդ համաժողովին՝ ներկայացնելով երեք զեկուցում հայ հոգևոր երաժշտության, ժողովրդական երաժշտության և խազագրության մասին։ Այս շրջանի ստեղծագործական նվաճումն է խմբերգային արվեստի գլուխգործոցներից մեկը՝ «Պատարագը» արական երգչախմբի համար։

1915 թ. Օսմանյան Թուրքիայի կազմակերպած և իրագործած Հայոց ցեղասպանությունը ողբերգականորեն ընդհատում է հանճարեղ երաժշտի գործունեությունը։ Պոլսահայ մտավորականների հետ նա ևս ձերբակալվում և աքսորվում է: Որոշ ժամանակ անց, ամերիկյան դեսպան Մորգենթաուի միջնորդությամբ, Կոմիտասին աքսորից ետ են ուղարկում, սակայն ապրած արհավիրքի հետևանքով նա կորցնում է հոգեկան հավասարակշռությունը և դադարում ստեղծագործել։ 1916-1919 թթ. Կոմիտասը գտնվել է Կ. Պոլսի Շիշլի թաղամասի հոգեբուժարանում։ Կյանքի վերջին 16 տարիներն անցել են Փարիզի Վիլ-Էվրար և Վիլ-Ժուիֆ արվարձանների բուժական հաստատություններում։

Կոմիտաս վարդապետը վախճանվում է 1935 թ. հոկտեմբերի 20-ին  Փարիզում։ Մեկ տարի անց նրա աճյունը տեղափոխվում է Երևան և ամփոփվում հայ մշակույթի գործիչների պանթեոնում, որը ներկայում կրում է Կոմիտասի անունը։

Կ.Պոլիս, 1912

Կից և հակադիր անկյուններ (դաս 7) 29.09.2023

Առաջադրանքներ

1) Գտեք ABC անկյան կից անկյունը, եթե`

ա) <ABC=125⁰

180-125=55

բ) <ABC=90⁰

180-90=90

գ) <ABC=43⁰

180-43=137

2) Գտեք  hk և kl կից անկյունները, եթե`

ա) <hk-ն 40⁰-ով փոքր է <kl-ից

180+40=220

220:2=110

110-40=70

բ) <hk=3<kl

գ) <hk : <kl= 5:4

<hk/<kl= 5/4

<hk+<kl=180

<hk+4hk/5=180

9hk=900

kl=80

hk=100

Սեպտեմբերի 25-30

1. Ինչպե՞ս է մարդն օգտագործում կաթնաթթվային բակտերիաները
   

Այդ բակտերիաների օգնությամբ են կաթից ստանում
մածուն, կաթնասերից` թթվասեր ն այլն:

1. Ինչո՞ւ առանց բակտերիաների գործունեության կյանքն անհնար կլինի երկրի վրա։

Առանց բակտերիները թթտվածինը չի լինի։

1. Գինեգործության մեջ ի՞նչ դեր ունեն օգտակր  բակտերիաները

Խաղողի վրա փոշին բակտերիներն են .որոնք ոքնում էն սարքել գինի։

1. Բակտերիաների կողմից հարուցված ի՞նչ հիվանդություններ գիտես։

Խոլերա և պնդմոնիա

Մարմին և նյութ:Քիմիական նյութերի տարածվածությունը բնության մեջ. Սեպտեմբերի 18-22

Մարմին և նյութ

Մեզ շրջապատում են բազմատեսակ առարկաներ, որոնցից յուրաքանչուրն ունի իր անվանումը: Օրինակ` բաժակ, սեղան, համակարգիչ և այլն:Բոլոր առարկաներն ունեն ընդհանուր անվանում՝ ֆիզիկական  մարմին: Յուրաքանչուր ֆիզիկական մարմին ունի որոշակի ձև, զանգված ու ծավալ:  
Մարմինները լինում են կենդանի ու անկենդան: Կենդանի մարմինները միասին կազմում են կենդանի բնությունը, իսկ անկենդան մարմինները՝ անկենդան բնությունը:

 Կենդանի մարմիններ

Անկենդան մարմիններ 
  

Բոլոր առարկաները (ֆիզիկական մարմինները) կազմված են նյութերից:
Միևնույն նյութից կարելի է պատրաստել տարբեր առարկաներ: 
Օրինակ՝ ապակուց կարելի է պատրաստել ծաղկաման, քիմիական բաժակ, փորձանոթ:
Տարբեր նյութերից կարելի է պատրաստել միատեսակ առարկաներ:
Օրինակ՝ փորձանոթների կանգնակ կարելի է պատրաստել փայտից, պլաստմասսայից կամ երկաթից:
Նյութերը  բաժանվում են երկու խմբի՝ օրգանական և անօրգանական:    

Օրգանական նյութեր  

Անօրգանական նյութեր

Դասարական աշխատանք
Պատասխանել հարցերին

1. Ապակուց պատրաստված բաժակը նյու՞թ է , թե՞ մարմին:

Մարմին է։

1. Անվանե՛ք որևէ իր,որը կարելի է պատրաստել տարբեր նյութերից:
   բաժակ-ապակի փայտ։
2. Անվանե՛ք մի քանի առարկա ,որոնք կարելի է պատրաստել մեկ նյութից:
   նյութը՝ ապակի֊Սեղան, բաժակ, հայելի, պատուհան-

Լրացուցիչ տնային աշխատանք
Պատասխանել հարցերին

1. Թվարկե՛ք նյութեր,որոնք դուք կարող եք գտնել ձեր տանը,և նշեք ,թե ինչի համար են նրանք օգտագործվում:
   Ապակի — լուսանկարելու համար
   Ջուր- խմելու լվանալու համար
2. Հետվյալ շարքից առանձնացրե՛ք մարմինների և նյութերի անունները՝
   Մարմին-ջերմաչափ, մոմ, մատանի, ապարանջան, սեղան, դանակ։
   Նյութ- ջուր, պարաֆին,, պղինձ, պոլիէթիլեն,արծաթ, փայտ, երկաթ,ալյումին:
3. Լրացրե՛ք բաց թողած նյութերի անունները.
   ա. Պղինձ— լար
   բ. Մետաղ- պատառաքաղ
   գ. Ռեզին -գնդակ
   դ. Պլաստիկ- բաժակ
   ե. Փայտ -քանոն
   ե. Ապակի- սեղան

29.09.2023

1.Կետերի փոխարեն գրի՛ր մ կամ ն և բառարանով ստուգի՛ր:

Անպաճույճ-պարզ, ամբարտակ-Բարձրակառույց շենք, անփարատ-Չփարատվող, անբասիր-ազնիվ, անբերան-Բերան չունեցող, ամպրոպ-Փոթորիկ, համբերություն-Համբերելու, հանպատրաստից-պատրաստված լինելու, անփառունակ-խայտառակ, անպատեհ-ժամանակ, անբարոյական-խախտող:

2. Տրված բառերը տեղադրի՛ր կետերի փոխարեն՝ համապատասխանեցնելով նախադասություններին:

,,,,, անկոտրում,,:

Տոթ էր, աղմուկ ու խառնաշփոթ. կարծես դժոխք լիներ:

Գլորվում էր զառիվայր լանջով:

Ձայնն էլ խզված էր ու Խռպոտ:

Առանց ընդհատել լսեցին նրա ամբողջ ելույթը ու հետո նստեցին մտամոլոր:

Դու միանգամայն անտեղյակ ես, դրա համար էլ խոսքդ չեն լսում ու աղմկում են:

գործընկերդ ոգի ունի, հեշտ չէ նրան ծնկի բերել:

Միանգամից ոգևորվում է ու կպչում գործի:

Անկյուններ (դաս 6)

ABD= 20

DBC= 20

ABD=32,50 DBC= 32,50

ABD=70

DBE=35

EBC=35

ABE=70

4

այո

180

5/36

9 անգամ

36, 120,

36+120=156

180-156=24

77-17=60

60:2=30

30+17=47

155+23=178

178:2=89

89-23=66

Բյուզանդիան Հայկական (Մակեդոնական) հարստության օրոք

1. Ինչ տարածքներ կորցրեց Բյուզանդիան արաբների դեմ մղվող պատերազամների հետևանքով
   Ասորիքը, Պաղեստինը, Փոքր ասիան։
2. Ով էր Հայկական-Մակենդոնական արքայատոհմի հիմնադիրը:Ինչպես նա հասավ կայասերական աստիճանի
   Վասիլ I։ Սկզբից նա ծառայում էր որպես ախոռական։ Հետո դառձավ համակառավարիչ կայսրի հետ։ Այնուհետև տապալեց կայսրին և դարձավ կայսր։
3. Փաստերով հիմնավորեք,որ Հայկական արքայատոհմի օրոք Բյուզանդիան կրկին հզորացել էր:
   Բյուզանդիան վերականգնեց իր տիրապետությունը Միջերկրական և Սև ծովերի ավազաններում։ Կայսրությանը միացվեցին Բուլղարիան, Ասորիքը Միջագետքը և Հայաստանի մեծ մասը։
4. Ինչով էր հայտնի Կոստանդին 7-րդ Ծիրանածին կայսրը
   Նրա օրոք զարգացան գիտությունը և մշակույթը։ Նա գրել էր մի շարք գիտական աշխատություններ։
5. Որն է բյուզանդական էպոսը և ինչի հետ է կապված նրա ստեղծումը: Այս առումով կարող ենք այն համեմատել հայկական էպոսի հետ:
   Բյուզանդական էպոսը » Ասք Դիգենիս Ակրիտասը մասին » ստեղծվեց արաբների դեմ մղած պայքարի ընթացքում։ Հայկական «Սասնա ծռեր» կամ «Սասունցի Դավիթ» էպոսը ,  ստեղծվել է ժողովրդական բանահյուսության հիման վրա պատմում է  հայ ժողովրդի հերոսական պայքարը թշնամիների դեմ՝ հանուն ժողովրդի ազատության և անկախության, հայրենիքի և պետականության պահպանման։
6. Երբ է բացվել Կոստանդուպոլսի համալսարանը
   1045թ
7. Ովքեր էին սելջուկները և պեչենեգները:
   ռազմատենր, քոչվող ցեղեր էին։
8. Երբ է տեղի ունեցել Մանազկերտի ճակատամարտը: ինչ հետևանքներ ունեցավ այն:
   1071թ, Բյուզանդական զորքը ծանր պարտություն կրեց սելջուկներից։ Կայսր Ռոմանոս IV Դիոգենեսը գերի ընկավ։
9. Որ արքայատոհմին անցավ գահը ծանր վիճակում:
   Գահը անցավ Կոմնենոսներին։

27.09.2023

Տրված տեքստերը համեմատի՛ր և գրի՛ր, թե դրանք ինչո՛ վ են տարբերվում:

Ա. Հին Բաբելոնում գետի աղտոտման մեղավորը մահապատժի էր ենթարկվում: Պետրոս Մեծը Սիբիր էր աքսորում այն պետեբուրգցիներին, որոնք լվացքաջուր էին թափում Նևան: Իսկ այսօր մարդկության ունեցած ամբողջ ջուրն է ենթակա վտանգի: Մարդիկ անխնա թունավորում ու կեղտոտում են գետերն ու լճերը, ծովերն ու օվկիանոսները և դեռ ուրախանում են: Հին Եգիպտոսի գրերի մեջ «զզվել» հիեորոգլիֆն արտահայտվել է թեք դիրքով պատկերված ձկան տեսքով: Հնագետները երկար ժամանակ չէին հասկանում այդ տարօրինակ զուգորդումը: Այժմ գիտենք, որ ձուկն աղտոտված ու թթվածնից աղքատացած ջրում է այդպիսի դիրք ընդունում: Երբ թունավոր նյութն սկսում է ջրի մեջ տարածվել, ձկներն ահավոր վախենում են: Նրանք ջրի մակերևույթի մոտ են ելք փնտրում, ցատկում օդ, նետվում ափ: Հոգեվարքի պարը վերջանում է ջղաձգություններով, ապա ձկները սատկում են: Ի՞նչ է մտածում բանական մարդը:

Բ. Հին Բաբելոնում գետի աղտոտման մեղավորի աստղը խավարում էր: Պետրոս Մեծը Սիբիր էր քշում այն պետեբուրգցիներին, որոնք լվացքաջուր էին թափում Նևան: Իսկ այսօր մարդկության ունեցած ամբողջ ջրի գլխին է վտանգը կախված:Մարդիկ առանց սրտերը ցավելու թունավորում ու կեղտոտում են գետերն ու լճերը, ծովերն ու օվկիանոսները և դեռ աշխարհքով մեկ են լինում: Հին Եգիպտոսի գրերի մեջ «զզվել» հիեորոգլիֆը հանդես է գալիս թեք դիրքով պատկերված ձկան տեսքով: Հնագետները երկար ժամանակ գլխի չէին ընկնում այդ տարօրինակ կապը: Այժմ գիտենք, որ ձուկն աղտոտված ու թթվածնից աղքատացած ջրում է այդ օրն ընկնում: Երբ թունավոր նյութն սկսում է ջրի մեջ տարածվել, ձկներին անպատմելի սարսափ է պատում: Նրանք ջրի երեսին են ճար ու ճամփա ման գալիս, իրենց ափ գցում: Հոգեվարքի պարը վերջանում է թալիկ-թալիկ գալով, ապա ձկները շունչները փչում են: Ի՞նչ է մտքովն անցակցնում բանական մարդը:

Երկու տեքստերի նյութը նույնն է։ Սակայն երկրորդում օգտագործված են մի շարք դարձվածքներ։

Տրված բառերն ու արտահայտությունները գրի՛ր հոմանիշ դարձվածքների փոխարեն և համեմատի՛ր տրված ու ստացված տեքստերը:

1) Մի մարդ ձեռքը փակ հարևանից կավե աման վերցրեց: Ամանը պատահաբար ջարդ ու փշուր եղավ: Հարևանի հետ հարաբերությունները չփչացնելու համար մարդը նոր՝ ավելի մեծ ու գեղեցիկ, տակից գլուխ ջնարակված աման ձեռք բերեց ու ժլատի ձեռքը տվեց: Ժլատը աշխարհով մեկ եղավ: Բայց մարդու աչքը ծակ է չէ՞. երբ ձեռք տվեց ամանին, ախ ու վախ արեց. -Նորը, խոսք չկա, շատ լավն է, բայց իմ ամանը յուղով էր ներծծված:

2) Մի մարդ ժլատ հարևանից կավե աման վերցրեց: Ամանը պատահաբար կոտրվեց: Հարևանի հետ հարաբերությունները չփչացնելու համար մարդը նոր՝ ավելի մեծ ու գեղեցիկ, ամբողջովին ջնարակված աման գտավ ու ժլատին վերադարձրեց : Ժլատը ուրախացավ: Բայց մարդը ագահ է չէ՞. երբ շոշափեց ամանին, հառաչեց . -Նորը, իհարկե, շատ լավն է, բայց իմ ամանը յուղով էր ներծծված:
Առաջին տեքստը ավելի պատկերավոր է։

Բառերի ուղիղ և փոխաբերական տարբեր իմաստների, նրանց ձևաիմաստային խմբերի (հոմանիշներ, հականիշներ, նույնանուններ) գործածությունը գեղեցկացնում ու հարստացնում է խոսքը: Դրանց տեղին գործածությունը նաև արտահայտում է խոսողի վերաբերմունքը հաղորդող մտքի նկատմամբ: Քանի որ խոսքի ոճավորումը կատարվում է բառերով, խոսքում շատ կարևոր է բառի ընտրությունը:

Տրված արմատներով բաղադրյալ (բարդ և ածանցավոր) բառեր կազմի՛ր` դրանք դնելով նոր բառերի սկզբում մեջտեղում և վերջում:

Ձեռք, հյուր, հույս, վերջ, գետ, (գիտ), գետ:
Ձեռք- ձեռնափայտ
հյուր-հյուրընկալ,
հույս-հուսալի
վերջ-վերջածանց,
գետ-տգետ,
գիտ-գիտնական, գիտական:

Անկյունների չափումը (դաս 5)

Առաջադրանքներ

1) Քանի՞ աստիճանով է պտտվում ժամացույցի րոպեասլաքը 5 րոպեում:

5

2) Քանի՞ աստիճանով է պտտվում ժամացույցի ժամսլաքը 2 ժամում:

640

3) Կառուցել MNK և CNK անկյուններն այնպես, որ ∠MNK = 130°, ∠CNK = 80° և NC ճառագայթը MNK անկյունը բաժանի երկու մասի։ Գտնել MNC անկյան աստիճանային չափը։

∠MNK — ∠CNK =130-80=50

4) 1Փռված անկյան ո՞ր մասն է կազմում 70^օ-ի անկյունը:

70/180

5) Ուղիղ անկյան ո՞ր մասն է կազմում 42°-ի անկյունը:

42/90

6) OE Ճառագայթը AOB անկյունը տրոհում է երկու անկյան: Գտեք <AOB-ն, եթե՝

ա) <AOE=44⁰, <EOB=77⁰, AOB=44+77=121

բ) <AOE=12⁰37^’, <EOB=108⁰25’:

Սեպտեմբերի 18-24

• Բակտերիաների կառուցվածքը,բազմացումը, հիվանդությունները
  օգտագործումը բնության մեջ և  մարդու կյանքում

Նախակորիզավորների դերը բնական համակեցություններում: Բակտե-
րիաները չափազանց լայն տարածում ունեն: Դրանք հսկայական դեր են
կատարում բնության մեջ ն մարդու կյանքում: Բակտերիաները քայքայում են
օրգանական նյութերը, կենդանի օրգանիզմների կենսագործունեության ար-
գասիքները, մահացած բույսերի ն կենդանիների մնացորդները` վերածելով
այդ բոլորը հումուսի ն մաքրելով մոլորակի մակերնույթը նեխող մնացորդ-
ներից: Դրա համար բակտերիաներին հաճախ անվանում են բնության

նիտարներ:

Նախակորիզավորների դերը մարդու կյանքում: Մեծ է բակտերիաների
դերը սննդի արդյունաբերության մեջ: Գինու, օղու, կոնյակի, բանջարեղենի
թթվային արտադրությունները կապված են խմորում ն թթվեցում առաջաց
բակտերիաների հետ: Այդ բակտերիաների օգնությամբ են կաթից ստ
մածուն, կաթնասերից` թթվասեր ն այլն: